برخی از دلایل ناخشنودی امام(ع)

متونی که در این زمینه به دست ما رسیده آن قدر زیاد میباشد مسجد الزهرا احمد‌آباد مشهد که به حد تواتر رسیده. ابوالفرج می نویسد: «. . . مامون، فضل و ادب و حسن، فرزندان سهل و آسان، را نزد علی بن موسی(ع) روانه کرد. وی به او رده ولیعهدی را توصیه کردند، البته وی نپذیرفت - آدرس مسجد الزهرا احمد‌آباد مشهد آن‌ها پیوسته سفارش خویش را تکرار کردند و امام همچنان از پذیرفتنش ابا می‌کرد، تا یکی‌از آن دو نفر گویش به ارعاب گشود، دیگری نیز اعلام کرد، بخدا قسم و سوگند که مامون من را امر داده تا گردنت را بزنم در حالتی‌که با خواست وی مخالفت کنی ». (6)

بعضی دیگر اینگونه آورده اند که مامون به امام(ع) خاطرنشان کرد: رزرو مسجد الزهرا احمد‌آباد مشهد ای فرزند نبی پروردگار، اینکه از پدران خویش قصه مسموم شدن خویش را ماجرا میکنی، آیا می‌خواهی با این عذر جان خویش را از بدن دردادن به‌این عمل سهل و آسان سازی و می‌خواهی که عموم ترا خداترس در جهان بشناسند؟

امام رضا جواب بخشید: بخدا قسم، از روزی که وی من را آفریده هیچ گاه لاف نگفته ام، و خیر بخاطر عالم تقوا در جهان را پیشه کرده ام، و درضمن میدانم که خواسته شماره تلفن مسجد الزهرا احمد‌آباد مشهد تو چیست و تو براستی چه از اینجانب می‌خواهی.

- چه میخواهم؟

- آیا چنانچه راست بیان کنم در پناه هستم؟

- بلی در پناه هستی - تو می‌خواهی که عموم بگویند، علی بن موسی از عالم روی گردان وجود ندارد، ولی این دنیاست که بر وی اقبال نکرده. آیا نمی‌بینید که چه‌طور به طمع خلافت، ولیعهدی را پذیرفته.

در اینجا مامون برآشفت و به وی بیان کرد: تو مدام به سیرتکامل ناخوشایندی با اینجانب واکنش می‌کنی، در حالی که ترا از سطوت خویش ایمنی بخشیدم. بخدا قسم، در شرایطی که ولیعهدی را پذیرفتی که هیچ، و گرنه مجبورت خواهم کرد که آن را بپذیری. در شرایطی که گشوده همچنان امتناع بورزی، گردنت را خواهم زد (7).

امام رضا(ع) در جواب ریان که انگیزه پذیرفتن ولیعهدی را پرسیده بود، اظهار کرد:

«. . . معبود می‌داند که چقدر از این شغل بدم می آمد. البته زیرا من‌را بدون چاره کردند که از کشتن یا این که پذیرفتن ولیعهدی یکی از را برگزینم، اینجانب ترجیح دادم که آن را بپذیریم. . . در واقع این بایستگی بود که من‌را به پذیرفتن آن کشانید و اینجانب پایین فشار و اکراه بودم. . » (8)

امام حتی‌در پشت نویس قسم ولیعهدی این نارضایتی خویش و به سامان نرسیدن ولیعهدی خود را بر ملا کرده بود. (9)

سفارش خلافت تا چه حد دور از شوخی بود؟

این توصیه هیچوقت بدون شوخی خلا!

در پیش برایتان گفتیم که مامون در آغاز به امام رضا(ع) توصیه کرد که خلافت را بپذیرد، و این توصیه را بسیار با سماجت هم عرضه می داشت، چه در مدینه و چه در مرو، و آخر و عاقبت حتی امام را به قتل هم انذار کرد، اما هیچوقت موفقیتی به دست نیاورد.